Meslek liselerinin notu kırık

Mesleki eğitimin önemi herkesin dilinde. Ancak gerek kamu gerekse özel sektörün bu alana ayırdığı kaynak oldukça düşük. Mesleki eğitim kurumlarına özel sektörün yaptığı harcama 3,3 milyar TL. Ancak bu rakamın 2,9 milyar lirasının vatandaşın cebinden çıktığı düşünüldüğünde geriye sadece 426 milyon lira kalıyor!

Tahsin AKÇA

İş Yaşamı Uzmanı

Türkiye’de sık sık büyük şirketlerin üst yöneticileri tarafından mesleki eğitime daha çok bütçe ayrılması gerektiği, özellikle mesleki ortaöğretimden (meslek liseleri) gelen öğrencilerin pratiğe dönük olarak üniversitelerden daha başarılı olduğu görüşü dile getirilirken, resmi rakamlara göre bunun çok da etkili olmadığı görülüyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) en son açıkladığı veri olan 2016 rakamına göre genel eğitim harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 18,9 artarak 160,8 milyar liraya ulaştı. Devlet, vakıf ve hane halkı harcamalarını kapsayan bu rakamda bir yıllık artış yüzde 8,53’lük yıllık tüketici enflasyonunun iki katının da üzerine çıkmış durumda. 160 milyar liralık eğitim harcaması, son 5 yılda yüzde 103’lük artışı ifade ediyor. Bu da eğitimin harcamalarının, 5 yıllık yüzde 45,6’lık enflasyonun yüzde 57,4 üzerine çıktığı anlamına geliyor. Ancak meslek liselerine kamu ve özel toplam harcamaların bir önceki yıla göre artışı yüzde 27,4 ile genel eğitim harcamalarındaki artışın üzerine çıkmasına karşın, hala toplam içerisindeki pay 10’da 1 seviyesinde. 160,8 milyar liralık toplam eğitim harcamaları içerisinde mesleki ortaöğretimin payı 18,9 milyar lirayla yüzde 11,7’de kalıyor. 5 yıl öncesine göre yaklaşık yüzde 3’lük bir iyileşme yaşansa da devletin meslek liselerine 2016’da yaptığı 15,4 milyarlık harcama ise yüzde 11,7’nin de gerisinde toplamın yüzde 9,6’sı kadar görünüyor. Özel sektörde ise durum çok daha kötü. Meslek liselerine toplam özel harcamalar 3,3 milyar lirayla toplamın sadece yüzde 2,1’i kadar. Ancak bu rakamın da 2,9 milyarının vatandaşın cebinden harcadığı para olduğu dikkate alındığında özel ve tüzel kuruluşların yaptığı harcama 2016’da sadece 426 milyon lira. Yani yüzde 2,1’lik kısmın ancak 9’da 1’i kadar özel kuruluşlar meslek liselerine harcama yapmış. 
Meslek liselerine ayrılan bütçe ortadayken, diğer yandan, toplam eğitim harcamalar içerisinde en büyük payı 55,2 milyar lira ve yüzde 34’le yükseköğretim alıyor. İlkokullar ise 31,5 milyar ile genel harcamalardan yüzde 19 pay alıyor.

Cepten en çok liseye para harcadık

Toplam eğitim harcamaları içerisinde eğitim düzeyine göre en büyük kalemi 55,2 milyar lirayla yükseköğretim kaparken, ikinci sırada 38,4 milyarla lise, üçüncü sırada ise 31,5 milyar lirayla ilköğretim yer aldı. Okulöncesi eğitime de 7,9 milyar lira kaynak gitti. Vatandaşın direkt cepten yaptığı harcamalarda ise aslan payını 9,8 milyar lirayla lise eğitim kurumları alırken, ikinci sırada 6,8 milyarla ortaokul görünüyor. Cepten okulöncesi eğitime harcanan para bile 2 milyar liraya ulaştı. Bu rakam 5 yıl önce 786 milyon liraydı.

5 yılda 130 milyar TL

Burada dikkat çeken diğer bir rakam son yıllarda özel eğitime yönlendirmeyle hane halkının cebinden çıkan eğitim harcamaları. 2016’da vatandaşın cebinden çıkan eğitim harcaması 30,1 milyar liraya ulaştı. Bu bir yılda cepten yüzde 19,6, son 5 yılda ise yüzde 120 daha fazla para çıktığı anlamına geliyor. Toplam eğitim harcamalarının gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) içerisindeki payı da 0,4’lük artışla yüzde 6,2’ye ulaştı. Öğrenci başına 7.449 liralık ortalama eğitim harcaması, 1.404 liralık net asgari ücret üzerinden hesaplandığında yaklaşık 5 aylığa karşılık geliyor. 21,5 milyon öğrenci üzerinden bakıldığında hane halkının cepten yaptığı harcamalar ise öğrenci başına 1.400 liraya geliyor. Sadece cepten 5 yılda çıkan eğitim harcaması ise 130 milyar liraya ulaştı.

MESLEKİ ORTAÖĞRETİM KURUMLARINA YAPILAN HARCAMALARIN FİNANS KAYNAĞI (Milyon TL)

FINANCIAL RESOURCES FOR THE SPENDINGS TO THE VOCATIONAL SCHOOLS (Million TL)                                                                                         

Yıl

Year    Toplam harcama

Total spending           Toplam devlet

Public spending         Merkezi yönetim

Central administration          Yerel yönetim

Local administration  Toplam özel

Private spending        Hanehalkı

Household     Özel kuruluşlar

Private corporations  Uluslararası kaynaklar

International sources

2016    18.901            15.494            15.421            73        3.380  2.954  426      27

2015    14.835            12.025            11.914            111      2.758  2.479  279      52

2014    12.736            9.712  9.600  112      2.979  2.792  187      45

2013    10.009            7.557  7.370  187      2.339  2.199  140      113

2012    8.537  6.437  6.325  111      2.079  1.975  104      21

2011    6.497  4.951  4.869  82        1.544  1.469  75        2

NELERİ KAPSIYOR?

Eğitim harcamaları sadece örgün eğitimle doğrudan ilişkili yaygın eğitim faaliyetlerini içeriyor. Örgün eğitime yönelik bina, eğitim demirbaşları, personel, servis, kırtasiye, kitap, kıyafet gibi harcamaların tümü eğitim harcamaları içerisinde yer alıyor.